Yol (1982)

Rejissor : Şerif Gören, Yılmaz Güney

Senarist : Yılmaz Güney

Aktyorlar : Tarık Akan, Şerif Sezer, Halil Ergün və b.

1982də bir filmə baxırıq. Gördüyümüz, Bergman, Bresson, Antonioni deyil, ümumiyyətlə Avropa deyil. Asyada fırlanan uzun bir yoldu. Şərqi qərbə, şimalı cənuba bağlayan bir yoldu. Şəhərləri bir-birinə bağlayan yollar insanları da bir-birinə bağlayır; ümidlərini, arzularını, xəyallarını, talelərini.

Uşaq olanda baxırdım Yeşilçam filmlərinə. Gözləmədiyin anda ortaya çıxıb bütün problemləri həll eləyən yaraşıqlı kişiləri, saf və təmiz qadınları sevirdim, amma buna inana bilmirdim. Nə vaxt bir qurtarıcı gözləsəm əlim həmişə boşa çıxırdı. Hamı qorxduğu şeyləri yaşamalıdı. Bunu göstərən kino lazım idi mənə. Bu film, axtardığım, illərdi həsrətində olduğum filmdi. Qurtarıcının gəlmədiyi, “yaxşı” anlayışının belə çirklənmiş olduğu filmdi. Bu əsl filmdi. Düzdü, bu filmdən əvvəl istədiyim şeyləri göstərən çox kinoya baxmışam, amma 1982-ci ildə sərt rejimin hakim olduğu, Yeşilçamın “diktatorluğu” dövründə çəkilmiş bir film hər ehtimalda daha dəyərlidi.
Təbii ki, filmdə qeyri-adi, heç birimizin xəbəri olmadığı şeylər göstərilməyib. Necə ki “La Notte”də qadınları görmüşdük burda da qadınları görürük. Sadəcə burda biraz daha çox əziyyət görürlər. Həyatlar onsuzda həmişə eyni olur. Hamımızın başına gələn hadisələr eynidi. Harda olur olsun talelər axır-əvvəl bir-birinə bənzəyir. Qadınlar yenə əzilir, yenə heçə sayılır. Demək olar eyni şəraitdə ölən at və qadın kimi; ölməzdən əvvəl eyni münasibəti görən at və qadın kimi.

Gördüyümüz şeylər realdı, yaşananlar realdı. Namus, qeyrət ləkəsidi ki, yaxılıb insanların qəlblərinə. İllərdi yığılır, yığılır, əzir qadınları, yox edir insanları. Seçki hüququ versəzdə, baş tacı eləsəzdə axır əvvəl yer tapıb çıxır üzə. Azar kimi bir şeydi, genetikamızda var, qurtulmaq olmur.

Bazı şeyler vardır anlatılması güçtür. Hem anlatması güçtür, hem de anlaması.

Kişilər də elə ağ günlü deyil. Onlar da bəlalar yaşayırlar. Nolsun ki, çox adama əzab verirlər, nə qədər sevsələr də ailələrini narahat eləmədən yaşaya bilmirlər? Eləməmək haqları yoxdu, qanunlar çox-çox əvvəldən yazılıb. Bu qanunları yazanları nə onlar, nə də onların valideynləri görüb.
Türkiyənin o vaxtlarda olan şəraitidəki ayrı bir dərddi. Bədbaxt olanları daha da bədbaxt eləyən rejim. Bir nəsli bir məsələ yolunda həlak eləyən rejim, amma neyləyəsən? Qanuna kim qarşı gələ bilər ki?

İşte Suriye sınırı, dikenli tellerle, mayınlarla döşenmiş Suriye sınırı. Babamın, yüzlerce köylünün ayağını, kolunu, kafasını uçuran mayınlar, yüzlerce köylünün mezarı olan sınırlar. İşte Suriye toprakları, on adım ötede, ama gidemiyorsun, anlatamıyorsun halini kimseye, kimse anlamak istemiyor seni.

Yaşadıqları sadəcə məcburiyyətdi. Hamı ailəsini rahat evdə, isti yorğan döşəkdə saxlamaq istəyir. İstəyir ki, uşaqları təhsil alsın, desin-gülsün, üzlərindəki gülümsəmələri kədərlə bölünməsin, amma olmur ki olmur.

Bütün işi böyüklər tutur, cəfasını uşaqlar çəkir. Bir uşaq başqa bir uşağı yetim qoyur. Budur onların görüb götürdüyü sonrada başqalarına ötürdüyü.